راهبردهای معطوف به اکتشاف و تولید از میادین خزر

سهم ایران از تولید منابع نفت و گاز در دریای خزر

وجود ذخایر نفت و گاز در مناطق جنوبی کشور و خلیج فارس موجب شده تا توجه کمتری به ذخایر نفت و گاز دریای خزر شود و این در حالی است که خزر یکی از مناطق ژئوپلتیک انرژی دنیاست که بخشی از ذخایر نفت و گاز جمهوری اسلامی ایران در آن واقع شده است. تحقیقات حاکی از آن است که خزر به عنوان بزرگترین دریاچه جهان با دارا بودن نزدیک به 40 درصد مجموع مساحت دریاچه های دنیا از حیث ذخایر نفت و گاز اثبات شده جزء مناطق به نسبت بکر جهان به شمار می آید و متاسفانه فقط ایران هیچ تولیدی از این ذخایر در دریای خزر نداشته است.

کشف نفت در خزر، نقطه عطف صنعت نفت

بیش از 100 سال از اکتشاف نفت توسط ویلیام ناکس دارسی و شرکت انگلیسی او در مسجد سلیمان واقع در جنوب ایران می گذرد، اما صدها کیلومتر این طرف تر در شمال کشور این بار متخصصان ایرانی بودند که توانستند یک میدان نفتی را کشف کنند. اکتشاف نفت در دریای خزر از دو منظر بسیار مهم، قابل بررسی است؛ نخست اینکه این اکتشاف در بخش عمیق دریا و در اعماق بیش از 700 متر اتفاق افتاد که رویدادی کاملا متفاوت از اکتشاف در بخش های نیمه عمیق و کم عمق دریاست. اما دومین و مهمترین نکته در ارتباط با کشف نفت در دریای خزر، اکتشاف در شرایط سخت تحریم نفتی و فناوری های مرتبط با آن است.

بیم و امیدهای کار در خزر

نقطه آغازین از مسیر ترسیم شده برای فعالیت در خزر، با انجام مطالعات وسیع زمین شناسی، ژئوفیزیکی و مهندسی نفت کلید خورد. بر اساس نتایج مثبت بدست آمده مبنی بر وجود منابع غنی هیدروکربن در بخش جنوبی و عمیق دریا، مطالعات مفهومی و اجرایی به منظور ساخت ناوگان دریایی مورد نیاز؛ یعنی یک دستگاه سکوی نیمه شناور با قابلیت حفاری تا عمق 6000 متر زیر بستر دریا و در آبهایی تا عمق 1000 متر به همراه سه شناور چند منظوره منحصر به فرد جهت جابجایی این سازه و انجام عملیات لنگراندازی در پهنه خزر مهندسی و ساخته شد.

با آغاز فعالیت های اکتشافی در دریای خزر و کشف میدان نفتی سردار جنگل، خاص بودن موضوع آب عمیق و دریای خزر بیشتر عیان گردید.

مشکلات کار در خزر

عمق زیاد آب، بسته بودن دریای خزر و عدم ارتباط به آب های آزاد، محدودیت های عملیاتی در ارتباط با حمل و نقل تجهیزات، شرایط جوی و اقلیمی متغیر، پشتیبانی بسیار سخت و پیچیده ناشی از فاصله زیاد از ساحل، هزینه و ریسک بالای عملیات اکتشاف، عدم وجود بسترسازی مناسب جهت انجام فعالیت های تعمیراتی و سرویس های دوره ای ناوگان دریایی و تحریم های تکنولوژیکی از چالش های اصلی کار در خزر بوده و هست.

ضرورت ها و چالش های توسعه و تولید از خزر

موضوع توسعه و تولید از خزر به عنوان یک اولویت، با چالش ها و پیچیدگی های عملیاتی و تکنولوژیکی متعددی مواجه است به طوری که دستیابی به فناوری­های خاص آب عمیق از جمله ضرورت های ورود قاطعانه به این عرصه است. این در حالی است که اکثر میادین موجود در مناطق نفت خیز کشور در نیمه دوم عمر تولید خود قرار گرفته­اند و لزوم دستیابی به ساختارهای جدید در

بخش شمال کشور ضروری به نظر می رسد. در حال حاضر روند سرمایه گذاری شرکتهای بزرگ نفتی در بخش تامین انرژی های فسیلی نشان می دهد که به رغم هزینه و ریسک بالای فعالیت در آب عمیق، سرمایه گذاری بر روی ساخت تجهیزات و توسعه میادین در این مناطق به امری توجیه پذیر از منظر اقتصادی مبدل گردیده است. به همین منظور تلاش های فراوانی طی این چند سال در زمینه توسعه فعالیت های اکتشافی در دریای خزر توسط همسایگان شکل گرفته است.

راهبردهای معطوف به اکتشاف و تولید از میادین خزر

ایران دارای تجربیات ارزنده­ای در زمینه توسعه و تولید از میادین هیدروکربنی در بخش فراساحل می­باشد، اما این تجارب مربوط به بخش های کم عمق جنوبی کشور(خلیج فارس) می باشد. دریای خزر به علت عمق زیاد دارای شرایط کاملاً ویژه­ای در تمام مراحل مربوط به حفاری، توسعه، تولید و انتقال می­باشد.

بدون شک بهره­برداری از منابع خزر نیازمند به کارگیری فناوری­های پیشرفته می­باشد. از این روی با توجه به تجارب محدود و همچنین شرایط کنونی کشور شاید دنبال نمودن تفاهمنامه امضا شده بین دو کشور ایران و آذربایجان به عنوان یکی از راهبردهای مهم در جهت تحقق اهداف توسعه ای و تولیدی از خزر باشد. موضوعی که از سالها پیش به صورت جدّی از زوایای مختلف فنی با مدیران و مسئولان شرکت دولتی نفت آذربایجان(سوکار) در قالب جلسات متعدد پیگیری شد و در نهایت در فروردین ماه 1397 به امضای روسای جهمور دو کشور رسید. تفاهم نامه ای با موضوع انجام فعالیت های مشترک در دریای خزر با همکاری دو کشور و بدون ورود به مباحث مربوط به رژیم حقوقی. این راهبرد حداقل از دو حیث ضروری و با اهمیت است؛ اول میسّر شدن امکان بهره برداری از ذخایر نفت و گاز خزر و دوم تقویت حاکمیت جمهوری اسلامی به عنوان یکی از بازیگران بازار انرژی در منطقه خزر. یعنی ایران می تواند ضمن بهره برداری از منابع نفت و گاز خزر، از بازار شکل گرفته شده برای نفت و گاز این منطقه هم منافعی را کسب کند.

و اما راهبرد دوم؛ تقویت همکاری های مشترک با کشورهای صاحب دانش و فناوری در حوزه آبهای عیمق است. کشورهایی همچون نروژ و دیگر کشورهای حوزه اسکاندیناوی که سالهاست در بخش های مختلف از این حوزه فعالیت داشته اند و توانسته اند ضمن کسب دانش و فن آوری خاص آبهای عمیق، تجربیات مفیدی را در زمینه مطالعات، حفاری، توسعه، تولید و ساخت تجهیزات بدست آورده اند.

به طور حتم اجرای این راهبردها با در نظر گرفتن راهبرد های دیگری همچون؛ تحقق بخشیدن به اولویت های اکتشافی تعیین شده در منطقه خزر مبتنی بر سیاست های راهبردی ابلاغ شده در بخش اکتشاف منابع هیدروکربنی کشور تا افق سال 1404، امکان سنجی توسعه همکاری های مشترک با دیگر کشورهای همسایه در دریای خزر با توجه به
ظرفیت های موجود؛ و همچنین الگو برداری و پیاده سازی مدل های قراردادی متداول در زمینه تولید از میادین
آب عمیق در دیگر نقاط دنیا به خصوص مدل های قراردادی به کار گرفته شده در دریای خزر در قالب نقشه راهی یکپارچه و مدون که در بر گیرنده همه فعالیت های تعریف شده است عینیت خواهد یافت.

علی اصولی

مدیر عامل شرکت نفت خزر