یادداشت دکتر علی اصولی به مناسبت بیستم اردیبهشت سالروز کشف نفت در خزر

موضوع Deepwater یا "آب عمیق" موضوعی جدید و نو پا است که از حدود چهل سال گذشته در اخبار، کتب و مجلات تخصصی نفت و گاز جهان به چشم می خورد وکارشناسان تعاریف متفاوتی را از آب عمیق ارائه داده اند اما آنچه که مشهود و مورد اجماع است، فعالیت های مربوط به نفت و گاز در آبهای با عمق کمتر از 300 متر را فعالیت در آب کم عمقshallow water) (، بین 300 تا 1000 متر را فعالیت در آب عمیق (deep water)  و بالاتر از 1500 متر را آب های فوق عمیق (Ultra Deep Water) می نامند.

به رغم جوان بودن موضوع تولید نفت از منابع هیدروکربوری آبهای عمیق و با توجه به پیشرفت دانش و تکنولوژی های این حوزه بر طبق آمارهای اعلام شده در سال 2015 میلادی حداقل سهم 11 درصدی از تولید کل منابع هیدروکربوری در جهان از این منابع بوده است.

نوسانات اقتصادی، کشف شیل های نفتی و گازی، بالا بودن هزینه و ریسک های عملیاتی و کمتر بودن تجربه نیروی انسانی نیز نتوانسته است مانع از رشد و توسعه این صنعت شود و شرکت های صاحب تکنولوژی و فناوری های نوین در حوزه آب عمیق از جمله شرکت های آمریکایی بطور موشکافانه ای در جستجوی مناطق مورد نظر و سرمایه گذاری در آن بوده اند به گونه ای که از مثلث طلایی آبهای عمیق آمریکای شمالی و مرکزی عبور کرده و وارد قاره های اروپا، آفریقا و آسیا نیز شده اند.

جمهوری اسلامی ایران نیز به رغم وجود منابع عظیم نفت و گاز در خشکی و آبهای کم عمق خلیج فارس،  بعد از انقلاب اسلامی مطالعات گسترده ای در حوزه آبهای عمیق دریای خزر را شروع و خوشبختانه موفق به شناسایی نشانه های قابل توجهی از وجود هیدروکربن در بخش جنوبی دریای خزر شد.

در همین راستا وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران بر اساس طرح جامع مطالعات دریای خزر با عنوان مطالعات  SCSG  طی  سالهای 1378 تا 1379 توسط کنسرسیومی چهار جانبه با همکاری شرکت های شل- وبا- لازمو و شرکت نفت خزر  با  10 هزار کیلومتر لرزه نگاری دوبعدی  و انجام بیش از 2500 کیلومتر مربع لرزه نگاری سه بعدی را در حوضه های جنوبی دریای خزر به انجام رساند که میزان حجم ذخایر پیش بینی شده نفت و گاز درجا بر مبنای تفسیر لرزه نگاری ها و مطالعات تکمیلی خزر بیش از 100 میلیارد بشکه نفت در 46 ساختار شناسایی و برآورد شد، که این مطالعات ارزشمند تاثیر بسزایی در نقش و قدرت ایران بعنوان یک بازیگر مهم در بازار جهانی نفت و گاز جهان و کشورهای حاشیه دریای خزر داشته است.

بر اساس همین تلاش‌های علمی و مطالعات ارزشمند زمین‌شناسی شرکت نفت خزر به عنوان یکی از شرکت های تابعه شرکت ملی نفت ایران در دی ماه ۱۳۷۶ با وظایف اکتشاف، توسعه و تولید منابع هیدروکربوری در حوضه خزر جنوبی و سه استان ساحلی مازندران، گلستان و گیلان و نظارت بر اجرای کلیه قراردادهای منعقد شده بین شرکت ملی نفت ایران و شرکت های بین المللی جهت مطالعه و توسعه میادین نفتی در دریای خزر و همچنین نظارت بر مسائل زیست محیطی مرتبط با عملیات اکتشاف و توسعه ذخایر نفت و گاز در دریای خزر تاسیس شد و ساخت یک سکوی حفاری نیمه ‌شناور برای عملیات اکتشاف در دریای خزر جزو اهداف و اولویت‌های این شرکت قرار گرفت و عملیات اجرایی ساخت سکوی نیمه شناور ایران امیرکبیر با قابلیت حفاری تا عمق ۶۰۰۰ متر زیر بستر دریا با همکاری شرکت‌های توانمند ایرانی در اوج تحریم های ظالمانه به سرانجام رسید و نهایتا در سال ۱۳۸۸ ساخت این سازه عظیم و منحصربه‌فرد و مجهز به فناوری‌های پیچیده با وزنی حدود ۱۵۰۰۰ تن که به‌عنوان یکی از چالش‌های پیچیده برای شرکت نفت خزر بود با عبور از مشکلات فراوان وارد مدار عملیاتی شد و امروز سکوی نیمه‌شناور (ایران-امیرکبیر) به عنوان نمادی از حاکمیت جمهوری اسلامی ایران و نگین درخشانی از تبحر، دانش و فناوری به عنوان برگ زرینی در تالار افتخارات صنعت نفت کشور در پهنه دریای خزر خودنمایی می‌کند.

این سکوی منحصربه‌فرد سرانجام با انجام عملیات موفقیت‌آمیز حفاری در میدان سردار جنگل در تاریخ 20 اردیبهشت 1391 موفق به کشف طلای سیاه از دل خزر شد و تابوی حفاری در آبهای عمیق خزر را شکست و ایران برای نخستین بار در منطقه خاورمیانه وارد باشگاه فعالیت‌های نفت و گاز در آبهای عمیق جهان شد.

در خصوص اقدامات شرکت نفت خزر نباید فراموش کنیم این شرکت از شروع فعالیت‌های خود تاکنون چه مسیر پر فراز و نشیبی را برای صیانت از منابع نفتی شمال کشور طی کرده که بجز ساخت سکو می توان به تقویت زیر ساخت های توسعه در خزر از جمله ساخت سه فروند شناور چندمنظوره پشتیبانی از سکو، احداث پایگاه عملیاتی ، ساخت اسکله و حوضچه آرامش برای انجام عملیات اکتشاف و حفاری و در سال های اخیر نیز تلاش برای کسب تجارب علمی و دستیابی به اطلاعات ارزشمند اکتشافی آب‌های عمیق جهت تقویت همکاری‌های منطقه‌ای با کشورهای حاشیه خزر در حوزه‌های مختلف از جمله مشارکت‌های نفتی و امضای تفاهم‌نامه‌های متعدد همکاری با شرکت‌های داخلی و بین‌المللی اشاره کرد که بر همین اساس باید بیش از پیش به این اقدامات ارزشمند به‌ عنوان سرمایه های صنعت نفت در دریای خزر توجه داشت.

 بر اساس این موفقیت های صنعت نفت در شمال کشور، موقعیت ایران در منطقه استحکام بیشتری یافته و امروز تدوام فعالیت های اکتشاف و توسعه در خزر می تواند باعث تقویت ظرفیت های سیاسی، اقتصادی و تحکیم موقعیت ژئوپولیتیک ایران در منطقه و حضور موثرتر در کنوانسیون ها، نشست ها و تصیم سازی ها باشد.

 از جمله اقدامات مهم شرکت نفت خزر در سال 1398 امضاء سه قرارداد پژوهشی مصوب هیئت مدیره شرکت ملی نفت ایران با شرکت های دانش بنیان، نگهداشت و روز آمد نمودن تاسیسات فنی سکوی ایران-امیرکبیر و  برنامه‌ ریزی برای آزمایش طولانی‌مدت چاه‌های میدان سردار جنگل از سوی متخصصان شرکت نفت خزر برای ارائه به مدیریت برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت ملی نفت ایران بوده است که در صورت تصویب، تولید زودهنگام از این میدان در دستور کار قرار خواهد گرفت.

در پایان اگرچه امروز با شیوع ویروس کرونا معادلات نفت در جهان بهم ریخته است ولی مجدداً با شروع فعالیت ها بازار نفت به حالت تعادل باز خواهد گشت و همانطور که شرکت های آمریکایی و اروپایی سالهاست با توسعه تکنولوژی و فناوری های پیشرفته در تلاش روزافزون برای بهره برداری از منابع نفتی آبهای عمیق جهان می باشند، کشور ما نیز باید بیش از پیش چه از منظر اقتصادی و چه از منظر ژئوپولیتک به موضوع توسعه و تولید از دریای خزر بعنوان ارزشمندترین منبع ذخایر استراتژیک آب های عمیق خاورمیانه توجه داشته باشد.

بر اساس این تجربیات ارزشمند آمادگی این شرکت را در تمامی زمینه ها اعلام نموده و با قاطعیت اعلام می کنیم شرکت نفت خزر با سرمایه ها و اندوخته سنوات گذشته ضمن ماندگاری و گرامیداشت بیستم اردیبهشت ماه 1391 هجری شمسی  به روند شتابان اکتشاف، توسعه و تولید در دریای خزر بیش از پیش امیدوار و مصمم می باشد.