ما و روسیه در سالی که گذشت

به گزارش تابناک، روابط ایران و روسیه نه تنها از جهت دوجانبه بلکه از منظر بین‌المللی و منطقه‌ای روابطی دارای اهمیت است که به دقت مورد توجه تحلیل‌گران دیپلماسی و روابط بین‌الملل قرار دارد. برخلاف سال 1390 که به دنبال عدم تحویل سامانه دفاعی اِس 300 از سوی فدراسیون روسیه به ج.ا. ایران و تبادل اظهارات سرزنش‌آمیز میان مقامات دو کشور روابط دو کشور دوره سردی را پشت سرگذاشت در سال 1391 و با روی کارآمدن مجدد ولادیمیر پوتین به عنوان رئیس جمهور روسیه و همچنین رقم خوردن تحولاتی در عرصه منطقه و بین‌الملل شاهد رونق و نشاط و تبادل بی‌سابقه هیأت‌ها میان دو کشور هستیم. اگر حجم مبادلات اقتصادی که همیشه گره کوری در روابط دو کشور است را درنظر نگیریم در همه عرصه‌های دیگر روابط دو کشور در سال 1391 پیشرفت ملموس را حس کرده و در برخی از آنها شاهد تحول مثبت قابل توجهی نیز بوده است.
مجموعاً تبادل هیئت‌ها میان دو کشور در طول این سال به رقم بی‌سابقه یکصد و هفتاد می‌رسد. در عرصه‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی نیز شاهد امضای اسناد متعددی بوده‌ایم که برخی از آنها مورد اشاره قرار خواهد گرفت.

در زمینه سیاسی و امنیتی شاهد سفر وزرای خارجه دو کشور، معاونین وزرای خارجه و نشست‌های در سطح مدیران کل بوده‌ایم. در این رابطه نکته‌ حایز اهمیت ورود طرفین مذاکره به همکاری در حوزه آسیای مرکزی و قفقاز است. علاوه بر این ایران در سطح معاون وزیر خارجه در مذاکرات مربوط به افغانستان در مسکو شرکت نموده است.

همکاری ایران و روسیه در موضوع سوریه یک تحول اساسی در روابط دو کشور محسوب می‌شود. رفت و آمد جلیلی دبیر شورای مالی امنیت ملی ج.ا. ایران و پاتروشوف دبیر شورای امنیت ملی روسیه و همچنین معاونین آنها در حالی برای هماهنگی این موضوع صورت گرفته است که یکبار نیز وزیر خارجه روسیه سرگیی لاوروف برای مذاکرات در این زمینه وارد ایران شده است. ایران و روسیه نشان دادند با همکاری و هماهنگی می‌توانند در تحولات منطقه و خاورمیانه نقش‌آفرین باشند و مانع تشدید یکجانبه‌گرایی آمریکا و زیان‌خواهی غرب شوند.

به نظر می‌رسد در تحولات سوریه روسیه به صورت همزمان احساس خوشایندی از همکاری با ایران و همچنین تکیه بر مواضع اصولی خویش در عرصه بین‌الملل دارد. فیودر لوکیانوف رئیس شورای مشورتی سیاست خارجی روسیه با اشاره به این موضوع می‌گوید روسیه برای اولین بار پس از سالها احساس می‌کند در مواردی نه تنها بر منافع ژئوپولتیک بلکه بر مواضع اصولی می‌بایست تکیه کند.

سفر وزیر کشور روسیه ولادیمیر گولوکوتسف به ایران اتفاقی است که در طی سه دهه گذشته بی‌سابقه بوده است. این سفر که در اواخر بهمن ماه سال جاری رخ داد منجر به امضای موافقنامه امنیتی میان دو کشور شد. ورود هیئت پارلمانی مجلس دومای روسیه به ریاست نیکولای لویچف معاون رئیس دومای دولتی روسیه و رئیس و رئیس گروه دوستی پارلمان با ایران نیز از جمله اتفاقات رخ داده است.عهده‌دار شدن مسئولیت گروه دوستی پارلمانی با ایران توسط معاون دومای روسیه خود نشانه خوبی در همکاریهای پارلمانی دو کشور است.

سفر راگوزین معاون نخست‌وزیر روسیه در امور دفاعی در روزهای پایانی سال 1391 به تهران نشان می‌دهد که مسکو در ماههای اخیر باب جدیدی از تعامل و رفت و آمد با ایران را گشوده است. علاوه بر همه اینها تهران و مسکو در سال جاری در چارچوب اجلاس شانگهای در قرقیزستان با حضور معاون اول رئیس جمهور ایران و نخست‌وزیر روسیه همکاری داشته‌اند.

نشست رؤسای سازمان‌های محیط زیست کشورهای حاشیه خزر در مسکو و امضای موافقتنامه محیط زیست خزر نیز حائز اهمیت است. در زمینه اقتصادی مذاکرات متعدد میان شرکت ملی نفت ایران با شرکت زاروبژ نفت روسیه، امضای توافقنامه همکاری اقتصادی میان ایران و داغستان، سفر وزیر بهداشت روسیه به تهران با هدف گسترش همکاریهای پزشکی، برپایی نمایشگاه فناوری‌های پیشرفته روسیه در تهران، برپایی نمایشگاه تولیدکنندگان ایرانی در آستاراخان روسیه و نهایتاً برگزاری دهمین نشست کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و روسیه با حضور وزیر خارجه ایران و وزیر انرژی روسیه از جمله تحولات رقم خورده است. یادداشت تفاهم امضاء شده در کمیسیون مشترک اقتصادی دارای 139 بند است و عرصه وسیعی از همکاریها را پوشش می‌دهد.

علاوه بر این در حاشیه این نشست سه سند در زمینه‌های استاندارد، همکاری میان دانشگاههای محیط زیست و شرکت‌های حمل و نقل جاده‌ای میان دو کشور به امضاء رسیده است. از جمله بندهای یادداشت تفاهم امضاء شده در پایان نشست کمیسیون مشترک همکاری در زمینه ساخت نیروگاههای جدید هسته‌ای در ایران است.

پس از راه‌اندازی راه‌آهن برقی آذرشهر- تبریز در سال جاری میان مقامات راه‌آهن دو کشور مذاکراتی برای برقی کردن مسیر گرگان- گرمسار و همچنین همکاری با پیمانکار ایرانی جهت برقی کردن راه‌آهن تهران- مشهد صورت گرفته است.

در زمینه انرژی و نفت علیرغم اینکه با وجود مذاکرات انجام شده و سفرهای متعدد رئیس شرکت ملی نفت ایران به مسکو توافقی صورت نگرفته است اما نقشه راهی برای همکاری در این مورد میان معاونین وزرای نفت و انرژی دو کشور به امضاء رسیده است.

سفر وزیر کار، رفاه و تعاون ایران به مسکو در دیماه سال جاری نیز از جمله سفرهای انجام شده در سال‌ جاری است. امضای اسناد میان دو کشور محدود به حوزه سیاست، امنیت و اقتصاد نیست بلکه عرصه روابط فرهنگی دو کشور نیز با سفر متقابل وزاری فرهنگ دو کشور، امضای سند همکاریهای فرهنگی و برگزاری هفته فرهنگی ایران در روسیه نیز سال خوبی را تجربه کرده است. هفته فرهنگی روسیه در ایران نیز برای سال آینده پیش‌بینی شده است.

جالب اینجاست بخش عمده اسناد امضاء شده و سفرهای انجام شده مربوط به سه ماهه آخر سال است و به این ترتیب جای تردید باقی نمی‌ماند که علیرغم سردی هوا در مسکو و تهران رفت و آمدها میان دو کشور زمستان گرمی را تجربه نموده است.

در روابط ایران و روسیه همیشه از حجم مبادلات اقتصادی و عدم تناسب آن با سطح سیاسی روابط به عنوان یک واقعیت تلخ یاد می‌شود در حالیکه روابط تجاری روسیه و ترکیه حجم 40 میلیارد و با چین یکصد میلیارد را تشکیل می‌دهد و روابط ایران با ترکیه به 20 میلیارد و با چین به نزدیک به 40 میلیارد می‌رسد حجم روابط ایران و روسیه در بهترین شرایط در سال های اخیر به سختی مرز 3 میلیارد دلار را پشت سرگذاشته است. براساس آمارهای غیررسمی حجم مبادلات در سال گذشته نزدیک به 5/3 میلیارد دلار بوده که با تراز بیش از هشتاد درصد مثبت به سمت روسیه شکل گرفته است.

متأسفانه در سال 1391 حجم مبادلات تجاری دو کشور به صورت قابل توجهی کاهش نشان می‌دهد. براساس برآوردهای انجام شده مبادلات اقتصادی و تجاری دو کشور با نزدیک به 40% کاهش در سال جاری حداکثر به رقم دو میلیارد دلار می‌رسد.

نگرانی‌ شرکت‌های روسی و سیستم بانکی این کشور از همکاری با ایران به دلیل تحریم‌ها و عدم امکان تصفیه حساب مالی به دلیل تحریم‌های بانکی به عنوان عمده‌ترین دلیل کاهش جدی مبادلات تجاری دو کشور در سال جاری ذکر می‌شود.
در بررسی بخشهای مختلف روابط ایران و روسیه موضوع اوپک گازی و همچنین کریدور شمال- جنوب دو موضوع منطقه‌ای مهم و مغفول در سال جاری است که در آینده توجه بیشتری را می‌طلبد.

یک نگاه کلی به روابط ایران و روسیه در سال 1391 نشان می‌دهد که ایران و روسیه همکاری معمول خویش را در عرصه بین‌المللی تداوم داده‌اند، روسها نقش منطقه‌ای ایران را بیشتر دریافته‌اند و با عزم جدیتری برای مقابله با مداخله آمریکا در منطقه خاورمیانه و اوراسیا تحول عمده‌ای را در روابط منطقه‌ای با ایران شاهد بوده‌اند و روابط دوجانبه دو کشور نیز گرمتر و پررونق‌تر شده است.

یافتن راهکارهای اساسی برای گشودن گره مبادلات اقتصادی که اساسی و ریشه‌دار است و همچنین همکاری برای کاهش فشار تحریم بر مبادلات اقتصادی دو کشور از جمله ضرورت‌های اجتناب‌ناپذیر در روابط دو کشور طی سالهای آینده است.