ایمنی و نجات در برابر حوادث

 

 

 

 

مقدمه :
نجات عبارت است از یک سری عملیاتی که منجر به رهایی افراد زنده از شرایط بحرانی و به دام افتاده می شود و همچنین انجام کمک های اولیه بر روی آنها تا از وخامت حال افراد جلو گیری نماید.
کارهای عملی اساس آموزش نجات است و آموزش عملی یا تئوری برای تفهیم مسئولیت ها و فهم بهتر کارهای عملی بکار میرود و آموزش شفاهی به تنهایی دارای ارزش کمی بوده و همچنین نمایش یک عمل نجات بدون اینکه نجاتگران عملاً آن را انجام ندهند ارزشی ندارد .
مهارت ، انضباط و کاردسته جمعی که با اطلاعات فنی توام باشد از جمله عوامل بسیار مفید در عملیات نجات هستند . این عوامل را فقط با کارهای عملی و واقعی میتوان بدست آورد .
عملیات نجات یک کار کاملاً فنی است و اجرای صحیح آن احتیاج به آموزش و تمرین و مهارت های خاصی دارد . افرادی که بخواهند در مرحله اولیه و ابتدایی تا قبل از رسیدن نیرو های متخصص و تعلیم دیده عملیات نجات را انجام دهند ، می بایست توجه داشته باشند که چه کارهایی را باید به مرحله اجرا بگذارند و همچنین کلیه عملیات نجات باید به طور گروهی یا دسته جمعی انجام شود .
در عملیات نجات نتیجه کار یک فرد تعلیم دیده و با هوش به مراتب بیشتر و مؤثر تر از قدرت و نیروی جسمانی می باشد .
مفاهیم :
مفهوم ایمنی : مجموعه راهکارهایی که انسان را از خطرات جانی ، مالی و روانی در هنگام وقوع حوادث طبیعی و بلایا مصون نگه داشته و یا آنها را به حداقل می رساند .
امداد و نجات : به مجموعه فعالیت هایی که در راستای حفظ جان و مال انسان ها درحین حادثه و بعداز حادثه صورت می گیرد ، امداد و نجات گویند .
حوادث طبیعی : سبب یا منشاء وقوع این حوادث خارج از اختیار انسان و دارای حوزه بسیار گسترده ای مثل زلزله ، سیل ، طوفان و . . . است و نقش انسان در شناخت این پدیده ها و آشنایی با آنها بسیار تأثیر گذار و پیش گیرنده است .
حوادث غیر طبیعی : آسیب هایی که به علت نا آگاهی و سهل انگاری انسان را از زندگی سالم باز می دارد ، مانند آتش سوزی ، تصادفات و . . .
تعریف بحران : بحران عبارت از حوادثی است که در اثر عملکرد های طبیعی یا انسانی ، به طور ناگهانی به وجود می آید و مشقت و سختی را به یک جامعه تحمیل می کند و برای بر طرف کردن آن نیاز به اقدامات ضروری و فوری می باشد .
وظایف اصلی مدیریت بحران : وظایف اصلی مدیریت بحران برنامه ریزی ، هماهنگی و اعمال مدیریت بحران در سطح شرکت می باشد .
زلزله چیست : زمین زنده است و اصل زنده بودن هر چیزی در حرکت و جنبش آن است . زلزله حاصل رها شدن یکباره انرژی ذخیره شده در پوسته درونی زمین است . این آزاد شدن انرژی از نقطه ای درعمق زمین که زمین لرزه نام دارد شروع و رها شدن انرژی به شکل امواج در همه جهت ها منتشر می شود . این موجها به امواج ایجاد شده در اثر فرو افتادن یک سنگ در آب آرام حوض شباهت زیادی دارد .
بزرگی زمین لرزه : میزان انرژی آزاد شده از زمین لرزه را که واحد سنجش آن ( ریشتر ) است ، بزرگی زمین لرزه گویند .
شدت زمین لرزه : مقیاسی است برای نشان دادن میزان لرزش های احساس شده و خساراتی که در هر منطقه به وجود می آید . معمولاً این مقیاس را با اعداد رومی مشخص می کنند .
پس لرزه : زلزله های خفیف تر را که معمولاً پس از لرزش اصلی از حوالی کانون زلزله منشاء می گیرند ، پس لرزه می گویند . گاهی اوقات پس لرزه ها ، تا سال ها پس از وقوع زلزله های اصلی طول می کشند .
علل وقوع زلزله : سنگ های تشکیل دهنده زمین در طول عمر خود ، به شدت تحت تأثیر نیروهای مختلف قرار می گیرند ، در اثر این فشارها نیرویی در داخل زمین تولید می شود که شدت این نیرو بر واحد سطح ، تنش خوانده می شود . تا زمانی که تنش وارد شده بر اجرای زمین از حد تحمل آن تجاوز نکند ، سنگ پایدار می ماند و هنگامی که تنش وارد بر سنگ یا همان زمین از حد تحمل تجاوز کند ، سنگ متلاشی و گسل ایجاد می شود . در ضمن ایجاد گسل و گسیختگی ، ارتعاشاتی را پدید می آورد که منجر به زلزله می شود . ( درست مثل زمانی که اگر تنش های وارد بر انسان از طرف محیط اطراف زیاد و از آستانه تحمل او بیشتر شود ، واکنش های شدیدی نشان می دهد و در واقع خشم انسان به مشابه زلزله برای روح است)
شناخت پدیده های ناشی از زمین لرزه :
به هنگام وقوع زمین لرزه پدیده های مختلفی روی می دهد که عبارتنداز:
لرزش زمین : به دنبال زلزله ، زمین به ارتعاش در آمده و در اثر شدت ارتعاشات ساختمانها و سازه ها تخریب می شوند .
صداهای زلزله : اغلب وقوع زلزله همراه با صداهایی است که در بعضی موارد گوش انسان نیز آن را می شنود . این صداها مانند صدای رعد و برق ، وزش باد ، انفجار گلوله بزرگ توپ و نظایر آن است که غیر از صدای تخریب ساختمان هاست .
نورهای زلزله : هنگام وقوع بعضی از زلزله ها ، آثار نورانی مختلفی مانند نور افشانی در آسمان ، برق ، جرقه های نورانی و نظایر آن دیده شده است .
آثاری که زلزله از خود برجای میگذارد :
الف - تغییر در آب هوای زمین
ب - ایجاد شکاف و گسل در زمین
ج - حرکت آب دریاها و ایجاد خسارت به سواحل و کشتیها که البته بستگی به شدت زلزله دارد.
د - فوران گل و ماسه ، یعنی چنانچه وقوع زلزله در عمق کمتر از هشت متری از سطح زمین باشد زمینهایی که بصورت ماسه ای و گل رسی می باشند، مثل آب رودخانه به حرکت درمی آیند و باعث خسارت به اطراف می گردند .
مناطق زلزله خیز جهان : کشورهای ایتالیا ، یونان ، ترکیه ، ایران ، شمال هند ، ژاپن و . . . مناطق زلزله خیز دنیا می باشند.
در کشور ایران که بر روی خط زلزله قرار دارد تقریباً هر 10 سال یک زلزله بزرگتر از 6 ریشتر اتفاق می افتاد . جدول ذیل نمایانگر این اتفاق می باشد .

جدول زلزله های مهم طی یک صد سال اخیر در ایران
ردیف ماه سال محل وقوع زلزله مقیاس ( ریشتر )
1 دی 1288 درود 4/7
2 مهر 1308 شمال خراسان 7
3 اردیبهشت 1309 جنوب غربی سلماس 7
4 خرداد 1313 سراوان 7
5 مهر 1327 شمال خراسان 2/7
6 تیر 1336 لاریجان 4/7
7 آذر 1336 همدان 7
8 شهریور 1341 بوئین زهرا 7
9 اسفند 1356 بندرعباس 7
10 شهریور 1357 طبس 7/7
11 آبان 1358 قائن 3/7
12 تیر 1368 رودبار و منجیل 3/7
13 بهمن 1375 خراسان ، بجنورد و شیروان 1/6
14 اسفند 1375 روستاهای اردبیل 5/5
15 اردیبهشت 1376 بیرجند ، قائن 2/6
16 دی 1382 بم کرمان 5/6
17 اسفند 1384 زرند کرمان 4/6
18 خرداد 1385 بروجرد 1/6
19 آبان 1388 دامغان 9/5


ایمنی در برابر زلزله :
تا هنگامی که زمین در حرکت و جنبش است ، پدیده زلزله زمین را شخم زده ، بارور و متحول می کند و جلوگیری از آن به معنای مرگ زمین و امری غیر ممکن است . ممکن نبودن پیش بینی زمان و مکان وقوع زلزله و رعایت نکردن اصول مهندسی و ایمنی در شهرسازی و ساختمان در ایران و گسترش شهرها و روستاها در نواحی زلزله خیز ایجاب می کند که با آموزش مردم در جهت ایمنی بیشتر قبل ، حین و بعد از زلزله ، به طور شایان توجهی از افزایش خرابی ها به خصوص تلفات و مجروحان جلو گیری کرد .
نکته قابل توجه اینکه بیشتر خطرات ناشی از اسکلت ساختمان ها ، سقوط ، پرتاب و شکستن وسایل داخلی خانه هاست که بارعایت راهکار های بسیار آسان می توان در پیشگیری از این آسیب ها تأثیر بسزا داشت .

روشهای متداول ایمنی سازی :
1 - تخریب و بازسازی اصولی ساختمانها مطابق استانداردها و آئین نامه های اجرائی
2 – مقاوم سازی ساختمانها بدون تخریب
هنگام وقوع زلزله چه باید کرد :
اگر داخل ساختمان هستید به خاطر داشته باشید پناهگیری همیشه مقدم بر فرار است ، سعی کنید با حفظ آرامش و قرارگرفتن در مکانهای امن که از قبل شناسائی و تمرین کرده اید از خود محافظت کنید .
بدیهی است آسیب های وارده بر بیشتر افراد در اثر تخریب ساختمانهای غیر مقاوم و غیر استاندارد و نیز پنهان شدن در زیر اجسام شکننده است .
 هنگام وقوع زلزله تا حدامکان به دیوارهای بیرونی ساختمان یا خانه که به کوچه ، خیابان یا حیاط راه دارند نزدیک شوید و در صورت امکان به بیرون ساختمان بروید. از نزدیک شدن به مرکز ساختمان و دیوارهای درونی بپرهیزید ، زیرا هرچه به مرکز ساختمان نزدیک شوید امکان بسته شدن راه های فرار بیشتر می شود .
 در حین زلزله به هیچ وجه به فکر جمع و جور کردن وسایل شخصی نباشید .
 باید وسایل لازم و مدارک شخصی را پیش از وقوع زلزله در دسترس و جای مشخصی آماده بگذارید ( کیف زلزله )
 افرادی در زلزله زنده می مانند که کنار وسایل بزرگ و محکم قرار بگیرند نه در زیر وسایلی که خود قدرت ندارند و خرد می شوند . زیرا همواره پس از سقوط آوار کنار وسایل بزرگ فضای خالی ایجاد می شود که می تواند بدن انسان را پوشش دهد ( مثلث ایمنی ) ، شما می توانید با آزمایش ها و مانورهای ساده در خانه فضای خالی امن را پیدا کنید .




 طبیعت بهترین آموزگار ماست ، اغلب می بینیم که حیوانات هنگام خطر به طور غریزی ، خود را به صورت جنین جمع می کنند . اگر زلزله ای اتفاق افتاد و در حال تماشای تلویزیون یا کار دیگری بودیم و نتوانستید به سرعت از ساختمان بیرون بروید ، درکنار کاناپه یا صندلی بزرگی خود را جمع کرده و حالت جنین به خود بگیرید و دستان را حائل بر سر کنید .
 اگر داخل ساختمان هستید با سرعت کمتر از ده ثانیه از محل هایی مانند پله ، بالکن ، پنجره های شیشه ای ، لوستر ، قفسه و دیوارهای درونی دورشوید و اگر فرصت بیرون رفتن از ساختمان را ندارید به کنج ساختمان یا کنار اشیای بزرگ و محکم ساختمان رفته و پناه بگیرید و دست هایتان را روی سر حائل کنید .
 هرگز هنگام زلزله به طبقات زیرین ساختمان ( زیرزمین ها ) نروید ، زیرا طبقات بالایی وزن و بار کمتری را نسبت به طبقات پایینی تحمل می کنند ، در حالی که وزن تمامی طبقات و ساختان روی طبقات پایینی است و در نتیجه فشار بیشتری به افراد و اشیا درون آن وارد می شود ( مگر آنکه هنگام وقوع زلزله در داخل اطاق امن باشید )
پس از زلزله چه باید کرد :
بیشتر آسیب های جسمی و روانی از این زمان به بعد شروع می شود .
 مراقب پس لرزه ها باشید و آرامش و خونسردی خود و خانواده را حفظ کنید .
 معمولاً در حادثه ای غیر مترقبه مانند زلزله ، بعضی از افراد به منظور حفظ اموال ، تمایلی به ترک محل ندارند که در صورت ادامه حادثه ( پس لرزه ها ) این امر منجر به افزایش تلفات می گردد . در این مرحله رسانه های جمعی نظیر رادیو و تلویزیون نقش بسیار مهمی دارند .
 از ازدحام در محل های نیمه خراب بپرهیزید تا امدادگران دچار مشکل نشوند و در صورت آگاهی و توانایی با آنها همکاری کنید .
 هنگام حرکت مراقب باشید ، زیرا شیشه های شکسته و وسایل در هم ریخته و برق قطع شده ، موجب صدمه دست و پا می شود و وجود گرد و خاک عفونت زخم را در پی دارد .
 شیر اصلی گاز را بسته و جریان برق را از کنتور اصلی قطع کنید تا پس از زلزله از آتش سوزی جلو گیری شود .
 به سیم های برق و اشیای فلزی که روی زمین افتاده است دست نزنید زیرا احتمال برق گرفتگی وجود دارد .
 اشخاصی را که دچار مصدومیت شدید شده اند حرکت ندهید مگر زمانی که خطر خفگی آنها را تهدید می کند .
 هنگام ساعات اولیه پس از زلزله سعی کنید فقط از مواد غذایی کنسرو شده و آماده استفاده کنید و برای پخت و پز از گاز سفری در خارج از خانه استفاده کنید .
 از آنجایی که کودکان ، سالمندان ، معلولان و بیماران در هنگام وقوع زلزله آسیب پذیر تر هستند ، ابتدا برای نجات آنها اقدام کنید .
 در صورتی که آب هنوز در لوله ها جریان دارد ، چندین ظرف آب ذخیره کنید و شیر اصلی را ببندید . اگر جریان آب قطع شده است ، برای تهیه آب آشامیدنی از قالب های یخ درون یخچال و منبع آب استفاده کنید ( همیشه به ازای هر یک از اعضاء خانواده یک بطری 5/1 لیتری آب ذخیره داشته باشید)
توصیه های ایمنی در ساختمان های اداری :
اگر ساختمان های اداری مقاوم نباشند لازم است با همکاری مشاوران و افراد متخصص برای مقاوم سازی آنها اقدام شود بدین صورت که :
 دکوراسیون سقف اطاق ها را بررسی و در صورت نیاز آنها را تعمیر کنید .
 لامپ های مهتابی ( فلورسنت ) را در جای خود با دو سیم در دو انتها ، مهار و محکم کنید .
 پنکه ، گلدان ها و لوستر های آویز را با روش طرح مثلث ایمنی که قبلاً مطرح شد ، با سه رشته سیم مفتولی به شکل مثلث به سقف محکم کنید.
 محل قرار گرفتن سیستم های مخابراتی و ارتباطی از جهت ایمنی بررسی شود .
 کپسول های آتش نشانی را همراه با کتابچه راهنما در فواصل معینی قرار دهید و کارمندان را از محل آنها آگاه سازید .
 فهرست اسامی کارمندان هر طبقه تهیه شود .
 نقشه ای از تمام مکانهای مهم ، اطاق ها ، راهرو ها ، پله ها ، انبارها ، مکانهای امن و غیر امن تهیه نموده و به صورت فیلم به پرسنل نمایش داده شود .
 فهرستی از شماره تلفن های ضروری و نزدیک به محل ساختمان اداره شامل آتش نشانی ، بیمارستان و درمانگاه تهیه شود .
 با همکاری کارمندان هر واحد قفسه ها ، فایل ها و کتابخانه را به صورت مناسب به دیوار متصل کنید .
 اشیاء سنگین را در قفسه های بایگانی قرار ندهید زیرا احتمال سقوط آنها وجود دارد.


ایمنی پرسنل در ساختمان های اداری :
همه کسانی که در ساختمان های تجاری و اداری کار می کنند ، لازم است :
 راه های فرار محل کارخود را مطالعه و شناسایی کنند .
 وقتی که وارد اطاق جدیدی می شوید باید تمام راه های خروج ( فرار ) و محل کپسول آتش نشانی را شناسایی کنید .
 باید وسایل شخصی و ضروری خود را به همراه یک جفت کفش راحتی ، در جعبه ای جداگانه ( مانند کیف زلزله منزل ) در داخل کمد خود قرار دهید تا به آسانی در دسترس باشند .
 همواره تمام شماره تلفن های ضروری را روی کارتی در کیف پول خود داشته باشید .
 کنار میز هر فرد باید مکان مشخصی ( مثلث ایمنی ) برای پناه گرفتن از خطر وجود داشته باشد و همچنین در کارگاه ها و مراکز صنعتی نیز نقاط امن شناسایی شوند .
نجات دهنده خود باشید :
اگر گرفتار آوار شدید به جای آنکه از همان ابتدا شروع به فریاد کنید ، ببینید در چه وضعیتی هستید .
 آیا هوای کافی برای تنفس وجود دارد .
 اگر حجم هوا کم است ، از سرو صدای اضافه و ایجاد هیجان خود داری کنید ، زیرا حرکت سریع و فریاد به سرعت اکسیژن اطراف را به پایان می برد .
 به دقت به صدا های اطراف گوش دهید تا متوجه شوید آیا کسی در نزدیکی شماست یا نه اگر کسی بود شروع به فریاد کنید . ( توجه داشته باشید که فریاد ها پی در پی و شدید نباشد تا نیرویتان تحلیل رود)
 اگر به هر دلیلی قدرت فریاد نداشتید ، با سوت کمک بخواهید و اگر امکان این کار هم نبود از ضربه استفاده کنید . ( در صورت اطمینان از نریختن بیشتر آوار ، آرام به اشیای کنار خود با دست و پا ضربه بزنید .)
 بیشتر گوش دهید و کمتر صدا کنید و تا صدایی از بیرون نشنیده اید ، سروصدا نکنید ، چون بدن انسان می تواند تا سه روز تشنگی و تا هفت روز گرسنگی را با هوشیاری تحمل کند ، اما بدون اکسیژن لحظه ای هم نمی تواند زنده بماند . پس همان طور که گفته شد با سروصدا باعث از بین رفتن اکسیژن نشوید . به یاد داشته باشید که حرکت و فعالیت های اضافی موجب تعریق و از دست دادن آب بدن می شود .
 اگر در فضای اطراف ، مکان امن تر از بقیه جاها یافتید ، سر خود را در آن جا قرار دهید یا حداقل ، سر خود را به سمت شکم برده و به صورت جنین در داخل شکم مادر قرار بگیرید زیرا این حالت از سر و گردن شما بیشتر محافظت می کند.
 به رطوبت خاک اطراف خود توجه کنید ، احتمال دارد لوله های اطراف شکسته باشند و اگر در زیر آوار به جریان آبی دست یافتید تا آنجا که امکان دارد آب بنوشید.
 با یاد آوردن خدای رحمان و رحیم ، تجربه ها و خاطرات خوب زندگی مانند ریسمان و طناب محکمی شما را به حیات و زندگی متصل می کند واز خواب و نا امیدی که به سوی مرگ می رود نجات می دهد ، خاطرات زیبا درهایی هستند که شما را از راهروهای تاریک ناامیدی نجات داده و در نهایت با ایمان خود از بوته آزمایش دیگری می گریزید و سر بلند و فاتح به روشنایی گام می گذارید .

نویسنده : علیرضا قاسمی نژاد